محمد علی سلطانی

... درباره تاریخ اینجا «کرمانشاه» هرچه بخواهید پیدا کنید و بدانید باید کتابهای بی مانند محمدعلی سلطانی را ببینید.......

فصل دوم: صنایع دستی – حکاکی


فصل چهارم: زبان و گویش

فصل پنجم: تاریخچه فرهنگ و معارف

فصل ششم : تاریخچه مطبوعات در کرمانشاه

فصل هفتم: تاریخچه نمایش

فصل هشتم: موسیقی

فصل نهم: چاپ و کتاب و کتابخانه

فصل دهم: احوال و آثار نویسندگان و مترجمین و محققین

فصل یازدهم: تاریخچة انجمن های ادبی

فصل دوازدهم: نقاش و وصال و قطاع و صحاف

فصل سیزدهم: خوشنویسان – عکس و عکاسی

فصل چهاردهم: بهداشت و درمان

فصل پانزدهم: گمرک

فصل شانزدهم: ارتباط عمومی و حمل و نقل

فصل هفدهم: تاریخچه شهرداری (بلدیه)

عزیزی   از   دیار    مهربانی    هاست     سلطانی سحر آمد  همایون  پیکش  از  گرد  سفر   ما    را چمن را  از  صفا  شد  افسر  سلطان    گل    پیدا اگر چون مهر زین شب دامن از خون شفق شوید جوانی را به گوش  آویزه  است  از  پند    پیرانش بنفشه  از   حیا   سر   در  خط  فرمان    او    دارد غرور   از    پرّو   و   آزادگی   از    بیستون    دارد افق ها ، ای  کران  بی  کران   ها   راه    بگشایید به  بزم   می    پرستان   محبت   در    زمان     ما کدامین دست  بر  هم  می  زند جمع   محبان  را تو  ای   ری   با  غروب  غربتت   او   را    نرنجانی صبوری کن دلا خورشید  را  از  شب  چه  پروایی الا  تو  سرو  آزادست  و  سوسن  صد  زبان   دارد نگنجد در  سرم  «پرتو»  به  غیر  از  عالم  خاکی

نگفتم  ای   دل   غافل   به  یاد    ماست   سلطانی ز خط و شعر گفتی؛ مشک و عنبرساست  سلطانی و   یا   در   گلشن   حافظ  هزار   آواست   سلطانی وفا    و    مهر     را     آیینة     فرداست     سلطانی سخن  پیرانه   می   گوید   اگر    برناست   سلطانی فریبا  گلشنش   گلبن د  و     گلپیراست    سلطانی کی  از  دیو  دماوندش   به  دل   پرواست   سلطانی که  با  پای  دل  و  جان  رهروی   پویاست  سلطانی تهی  شد  جام  ها ،  اما  قدح     پیماست   سلطانی مگر  همساز  با  آن  غربت   و   غوغاست   سلطانی غریبی   از    دیار     آشنایی       هاست    سلطانی که   هر   جا  پای  بگذارد  جهان  آراست  سلطانی چمد در سایه سار طبع  خود  هر  جاست  سلطانی و گر  نه   گفتمی   از    عالم     بالاست      سلطانی

زهی  ز  خامة   سحر    آفرین       استادی در  آسمان  سخن  خاطر   فلک      سیرش به  تار  نظم  چو  چنگ  آشنا  کند    ناهید شگفت  ازو  گل با غ سخن  چنانکه    شود کند  پدید  به  هر  چندگاه  نقشی    خوش بخوش    ادایی   سیمین    بران     آشوری یکی   کتاب    (  مناجات های   جاویدان  ) بگلستان   ادب   هر   یکی   شکفته    گلی کلامشان همه چون گل لطیف  و  عطر آگین بیاد   دوست    ز جان   بر  فروخته    شمعی ز جام ساقی باقی  چنان  شده   سر  مست بذکر  دوست  چنان   گرم  و  نغمه  پردازند دگر    گرفته    گهرها    ز     ژرف     دریایی نهاده (راز دل)ش نام و وه  چه  نامی  خوش ز بحر   طبع  گهر  خیز  حضرت   ( کیوان ) گهی   ز  نثر  چو  پروین  کند  گهر    ریزی خرد   ز   سرعت   اندیشة    فلک     پویش دگر  شراره  یی  از جان و دل  گداخته  یی ز سینه  سوخته   ( یعقوب )   شاعر   ناکام جگر  گداختة  عشق  تاب سوز  که  داشت یگانه   حافظ    کردی     سرای    کرمانشاه کسی  نبوده  به  ایثار   همچو   او   که  کند به  عشق  رنگ  دگر  داد   و   معنی   دیگر دگر   ( حدیقه )  بهاری   بهشت  پیوندست ز گونه  گونه  ریاحین  که  جمع کرده در  او دگر  زیر  پیر  دل  آگاه و خوش نوا (حیران) نهفته   در   صدف   بحر  ( کنز عرفان )  ش چو   خضر  هادی  گمگشتگان  وادی عشق سخن   به   کوتهی   آرم  که  طبع  نازک  را خلاصه    این    چمن    آرای   بوستان  ادب نموده   جمع   جز   اینها  بسی اثر که خدای ( محمد )   و   ( علی )  ش  یار  باد کافر  زاد

که   زیبدش   به    جهان  ادب  جهانبانی ز   اختران    ادب    می    کند    چراغانی ز  تاب   شرم   عرق  ریزدش  ز   پیشانی شکفته   شاهد    گلشن    زابر    نیسانی بدیع   و   نغز   و    دلارا   چو  نامة   مانی به      دلربایی       افسونگران      کلدانی ز    واصلان      بحق     عارفان        ربانی نه   گل   که  گلشنی  از  گلبنان    حقانی نوایشان   همه   گیرا ،  چو   راح   ریحانی که  همچو  روز  بخود  کرده  شام ظلمانی که  بیخبر  شده  از  خویش  و  عالم فانی که  غیر دوست تو گویی به دهر اصلا، نی که    ساحلش   نتوان   یافتن   به   آسانی که دل خزینه عشق است وعرش رحمانی بزرگوار      ادیبی    که    نیستش     ثانی گهی   ز  نظم  نو  آئین  کند  دُر   افشانی عرق    ز   چهره  بریزد   ز  شرم    نادانی که   داده   خانه  طاقت  به  سیل   ویرانی که  سوخت  آتش عشقش چو پیر کنعانی به   سینه   کورة   آتش   ز   درد   پنهانی شگرف     بلبل    الحان     نغز      گورانی در  آستانِ  وصال ،  عشق خویش قربانی تبارک     الله     ازین     پایگاه      انسانی که    ایمن    آمده   از    آفت     زمستانی سزد   که   غیرت   گلزار  جنتش   خوانی محیط  حکمت  و  عرفان  و  سر سبحانی بسی   جواهر   پر  رمز    و    راز   عرفانی دلیل     خسته     دلان     دیار     حیرانی شود    پدید    ملالت   ز   گفت    طولانی که  لطف  حق  به  همه حال بادش ارزانی مصون    بداردشان    ز    آفت   پریشانی فراز   چرخ   فضیلت   لوای   ( سلطانی )

ای  مهد  خاطرات  من ، ای  خاک  مشگسود آزاد    وار     مردم      مهمان       نواز       تو در  دیم   زار  های   تو  از   کشته   پشته  ها بر   لوح   صبح   و   شام   افقهای     دلکشت صحرا   و   کشتزار   و  در  و  دشت  در   بهار ما    را    ز  لطف   ،  آینه   ای    در     برابری (نیلوفری  سراب)  تو  از  نقش  مهر    و   ماه وان  قصه  های  جام  جم  و  گنج  خسرویش یاد   از   (سراب   قنبر)   و   (دریاچة   سراب) وان   کوچه   باغهای   خزانی   که  می   دهد ما و صفای (چشمه روضان) چه غم که نیست یکره   به   (طاق  بستان)  بگذر  به  پای  جان کانجا   توان   شنید   هنوز   از   دهان    طاق حقا  که  شرممان  ز (قراسو) که گشته  است در   (بیستون)   بسای   جبین   از   سر    نیاز وان  لوح  راز  گونه ،  کز  آن  خط   دیر   سال جوشد  اگر   ز  جان  و  دلت  عشق  این  دیار بس  کاروان  خسته  کز  آن   چشمه  شگرف بشنو   خروش    و   نغمة   (گاماس   آب)   را از  (آبشار  صحنه)   بیا   گن   کنار   و   جَیب از  (خضر  زنده) گوی و ز (ریجاب) و (سیمره) در  (صحنه) و (زهاب)  تو  تندیس عهد (ماد) دشمن   اگر چه  ترک  و  چه  تازی ،  بروزگار ماندی   تو   پایدار   و   ظفرمند    و   سرفراز پنجه  به   پنجة  تو   نهادن  ز خیرگی   است وه  زان  شبان  که  همچو  بتی (پراو) از غرور گر  سروری  به  سرکشی  و  سرفرازی  است ای    بر  گرفته     دل     ز     دیاران      آشنا ای  مهد  و  مدفن  من  و    کرمانشهان    من از   پا    فتاده ایم    بجان    با    تو    زنده ایم یک   شکوه   نیز   باشدم   ای    مام   مهربان دلتنگی   ات   مباد  ،   پس  از   گشت   قرنها (سلطانی)   آن   ادیب   گرامی  به   عهد    ما شکرانه   و    ثنای    ترا   ای     دیار     عشق گفتم  من  این  چکامه  ترا ،  گر  بهار  گفت :

ای در تو هر  چه  باید  وای با تو  آنچه  بود شهره  به شادخواری و گسترده خوان جود بی   سعی   و   آبیاری   دهقان  توان   درود بس    نقش     ها    نگارد    جادوگر    وجود از   کوه   تا   به   کوه  چو  فیروزه  ای  کبود خود را  ستوده  است  هر  آنکس  ترا  ستود بر  لوح  خاک ،  لطف  و  صفایی  دگر   فزود بسی  روزگارها  که  دل  از  مرد  و  زن  ربود وان طرفه میوه های  گلابی  و  سیب  و   تود هر  خار  نکهت  گل  و هر  چوب   بوی   عود (شیراز  و  آب  رکنی  و  آن  باد)   مشگسود بگشای  چشم   عبرت  و  یا  درآر  آنچه  بود (شبدیز)  و  (شادباد)  به آهنگ  چنگ  ورود (رازآور)   و   (روانسر)   مان   این   پلید  رود کوهی که  سر  ز فخر  به  بام    سپهر     سود بس   قفلها    ز   سینه   راز     کهن      گشود بتوان   صدای   تیشة   فرهاد      را       شنود با  جرعه  ای   غبار ره  از  جان  و  تن    زدود تا   با   تو   سرکند  ز کهن  قصه    ها    سرود گنجی   بود   روان   ز   گهرهای     نا     بسود تا  (اصفهان)   بخویش   نبالد   ز   (زنده رود) از   قوم   (آریا)   که   گذشتند   همچو    دود جز  شرمساری  از  تو  در  آخر  ندید     سود صد بار  چنگ  خصم  اگر  چهره ات    شخود کس   آزموده    همچو    تویی    را     نیازمود در   معبد    طلایی     مهتاب      می      غنود این کوه را سزد که  فرازی  است  بی     فرود بگذر ز(روم) و (ری) که نمودی ست بی نمود ای مهر تو به جانم و عشقت  به  تار   و    پود باری  تو   دیر  زی  اگر  از   ما   گذشت   زود این سان تو با سخاوت ما این چنین حسود؟! نامی    ز    تو    بدفتر    تاریخ     اگر      نبود این  گوی  را  به  همت   والای    خود      ربود گویم   بدو  سپاس   و    فرستم   ترا      درود ( بر  مرغزار   دیلم    و   طرف   سپید    رود )

 

درود بر شما! اکنون که این یادداشت را می نویسم، یک ساعت از نیمه شب گذشته است و چند ساعتی بیش نیست که کتاب بسیار ارجمند (کرمانشاهان) را پیک به من رسانید، این ره آورد که از کوی یار رسید، چشمانم را چنان روشنی فرا بخشید، که مرا بر آن داشت در این نیمه شب چند سطری در قلم بیاورم....

 

 .... از خود کتاب چه بگویم؟ به دائرة المعارفی می ماند که هر چه درباره کرمانشاهان بخواهی در آن توان یافت. کسانی که به کار پژوهش پرداخته اند می دانند چه زحمتی در تهیه این کتاب تحمل کرده اید، آفرین بر تو و بر همت تو! باید گفت: چنین کنند بزرگان چو کرد باید کار...

 

... چندی پیش که در مجلة نشر دانش درباره زحمت چند ساله ای که برای تهیه کتاب تاریخ و جغرافیای کرمانشاه کشیده اید، خواندم و بعد در مجلة آینده اظهارنظر با ارزش دوست ارجمندم آقای ایرج افشار را دیدم، شوق دیدن کتاب و آشنایی با نویسنده زحمت کش و فرزانه آن واداشت که از دوستان طرف مکاتبه نشانی جناب عالی و نسخه ای از کتاب را تقاضا کنم، یکی ازدوستان دانشمند آقای دکتر عبدالرضا هوشنگ مهدوی استاد دانشگاه، کتاب را فوری فرستاد و از این که نتوانسته بود، نشانی را بدست بیاورد اظهار تاسف کرده وعده تحقیق بیشتر داده بود این بود که بدوست گرامی آقای چنگیز ارفع نوشتم....

 

کتاب دریافتی از آقای دکتر مهدوی روزها و شبها مشغولم کرد و به انصاف باید بگویم آنچه درباره زحمات جناب عالی و تعریف از شمول و جامعیت کتاب خوانده بودم همه را بجا و بحق دیدم، تصور نمی کنم هیچ یک از کتابهای که در سالهای اخیر درباره تاریخ و جغرافیا و مردمان شهرستانهای ایران تهیه و منتشر شده به کمال و جامعیت کتاب جناب عالی باشد،

 

 

 تاریخ ایران آنچه که امروز در دست است براساس مدارک رقبا و دشمنان تنظیم شده و متأسفانه در فرهنگ ما هیچ گاه توجه کافی به تاریخ که در واقع به منزله فقرات ملت است و هر ملتی با ستون قائم آن شناخته می شود، نشده است و از این جهت هر قدمی در توضیح و تشریح آن ما را به حقیقت وجودی ملت پرافتخار ایران نزدیکتر می کند.

 

آنچه دوست دانشمند قدیمم جناب آقای دکتر عبدالحسین نوایی به عنوان مقدمة کتاب مطرح کرده، گوشه ای از ابهام و تاریخ و گذشته ای را که امروز مورد مراجعه ما است، نشان می دهد.

 

امید است روزی همان توجهی که امروز به ادبیات و شعر می شود، از طرف عده ای به تاریخ هم بشود و این رشته علم اجتماع و فرهنگ ایران روشن گردد.

 

 

.... انتشار دو مجلد دیگر از تحقیق فاضلانه شما را در مورد کرمانشاه با عنوان (ایلات و طوایف کرمانشاهان) تبریک می گویم .... شما با پشتکار و استعداد خدادادی در تحقیق و نگارش به تاریخ و فرهنگ کُرد غنا بخشیده و خود را جاودانه ساختی، فکر می کنم، اهل فضل و انصاف همگی کارتان را ارج می نهند.

 

حقیر که گاهگاهی به دنبال دروگران چالاک مزرعه تحقیق به خوشه چینی می پردازم، می دانم، چه مایه رنج کشیده اید؟

 

(نبینی باغبان چون گل بکارد

چه مایه غم خورد تا گل برآرد)

سال 1330 بود که به وسیله یکی از تجار پاوه ای کرمانشاه (حاج محمد شریفی) تاریخ دو جلدی آیت الله مردوخ کردستانی بدستم رسید، بعد از خواندن آن که برخی از وقایع تاریخی و کشمکش های عشایری کرمانشاهان را نیز در برداشت از خود پرسیدم چرا نویسندگان و صاحب قلمان کرمانشاه در باره تاریخ مردم این خطه چیزی ننوشته اند، شاید هم نوشته اند، کسی چه می داند؟

 

سال 1351 بود که نسخه ای از کتاب (کرمانشاهان باستان) را مسعود گلزاری برایم آورد، معلوم شد این کار با همکاری شادروان آقا حسین (محمد حسین) جلیلی فرزند آیت الله حاج شیخ هادی جلیلی و خود گلزاری فراهم گردیده است. هر چند مختصر و کوتاه باز هر چه بود (کاچی به از هیچی) بعدها مسعود گلزاری کتاب کرمانشاهان و کردستان را نوشت، هیچکدام از این تالیفات نمی توانست مرا راضی کند و جای خالی جغرافیا و تاریخ مفصل کرمانشاهان عشایرنشین را پر کند، (همیشه با تاسف می گفتم از کردستان تواریخ متعدد، هر چند همانند در دست است و از کرمانشاهان هیچی، بنازم به همت کردستانیها)

 

در سال 1367 بود که روزی ارشد امجدی دانشجوی رشته قضائی دانشکده حقوق دانشگاه تهران، خان زاده کُرد از عشایر جاف، بعد از پایان کلاس مرا با نام محمد علی سلطانی آشنا ساخت، رادمردی با همت، که در حال نوشتن و انتشار کتابی است چند جلدی در جغرافیا و تاریخ مفصل کرمانشاهان، چندی بعد بسته ای بدستم رسید حاوی چند جلد کتاب یا نامه ای به خط زیبا و امضای محمد علی سلطانی، آشنای غایبی که چنداثر از کارهای خودش را برایم فرستاده بود تا زینت بخش کتابخانه کوچکم باشد از این ماجرا زمانی نگذشت که در گشت و گذار کتابفروشیهای جلوی دانشگاه جلد اول از «جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان» تالیف محمدعلی سلطانی را از کتابفروشی طهوری خریدم و امروز هم دو جلد دیگر آن را «ایلات و طوایف کرمانشاهان» و چشم انتظار جلدهای بعدی.

 

اما کاری که همت والای محمد علی سلطانی با همه دشواریها، آن را آغاز کرده و به سرانجام رسانیده است نه کاری است خرد که کاری است بس سترگ، در شناخت سرزمین تاریخی کرمانشاهان، از گذشته بسیار دور (آن زمان که گامیادین بود و قرمیین و صفه شبدیز) تا زمان ما (که به غلط باختران خواندند) آنچه بوده و آنچه هست:

 

از فرهنگش، از اقتصاد و صنعتش، از مردمش با گویش شیرین کرمانشاهی، از ادبا و شعرایش، از گویندگان کلام ها، گورانی بیژها و هوره خوانهایش، از نوازندگان طنبور و تار و سه تار، از عرفان و تصوف و از مذاهب و فرق گوناگونش، بالاخره از ایلات و عشایریش، از سلحشوریها، از پشت اندر پشت، که قرون و اعصار را پشت سر گذاردو همواره با پاسبانی از مرزهای غربی، دلیرانه در مجد و عظمت و استقلال ایران بزرگ سهیم بوده اند همه اینها رشحات قلم محمد علی سلطانی در این تالیف عظیم شش جلدی است دست مریزاد سلطانی که مرز و بومی را زنده کردی با همه ویژگیهایش

 

..... آقای سلطانی ذوق  و ادب را همراه با سعی و مجاهدت داراست و نسبت به جمع و معرفی آثار و ماثر مردم کرمانشاه و نواحی آن علاقه وافر ابراز می دارد، تاکنون اشعار بسیاری از سرایندگان کرد را منتشر ساخته که برای گردآوری آنها رنج زیاد متحمل شده است. سفر کردن به دهات و بخش ها و شهرهای مختلف یک استان وسیع و وسیله برانگیختن جهت آشنایی با کسانی که احتمال میرود نزد آنان قطعاتی از گوینده ای باشد که سالیان دراز است زندگی را بدرود گفته کار آسانی نیست و دشوارتر از آنها توفیق یافتن به دریافت اشعار منتشر نشدة شاعری، از اعقاب بلاواسطه یا مع الواسطه اوست که گاه با تحمل ناملایمات روحی انجام می پذیرد.

 

اینها اموریست که علاقه شدید و همت و پشتکار می خواهد و خدای را سپاس که این خصایص در وجود دوست بسیار عزیز ما آقای سلطانی جمعست مضافا اینکه آگاهی ایشان از زبان و ادبیات فارسی و عربی و کُردی با لهجه های متفاوت و عرصة وسیع فولکولور آن و هم شناخت منابع و مأخذ اصولی در زمینه های مورد مطالعه خود و مهمتر از همه معرفت و بصیرت در روش تحقیق صحیح از امتیازات برجسته ای است که وسیله موفقیت بیشتر او را در این امر فراهم نموده است زیرا او  تنها به گردآوری و انتشار و شرح حال شاعران فارسیگوی و کردی سرای کرمانشاه نپرداخته بلکه به آنچه تعلق به فرهنگ، هنر، تاریخ، جغرافیا، عقاید، عرفان، اوضاع اجتماعی، آداب و رسوم این سرزمین داشته، توجه نشان داده و در هر یک از این موضوعات مطالبی سودمند برشته قلم آورده است....

 

قلم   ،   شمشیر   کن   در    پهنة   ناورد   سلطانی
که  از  دشمن   بر  آری   با   دلیری   گَرد   سلطانی
هراسی  نیست  از   نو  جیره   خواران   پلشت دون
خزان   را  باغ   گیرد  ،   موجِ   برگِ   زردِ   سلطانی
بهاران  می  رسد  از   راه    و   در   اوج   شکوفایی
تبسم    می    کند   در   گلستانت   ورد   سلطانی
گذشتی   از   سر  هستی   نمودی  گوهر  جان  را
قلم  اندیشه  را  کی  بوده  خواب  و خورد سلطانی
به    جمع    پاسداران    سُخن    از    ناب  گفتارت
به  جان ها، لحظه های عشق گل می کرد سلطانی
ز   نا   همواری     و     نا   مردمی     پروا    هرگز
ره  عشق  است  و  راه  بی  برو  برگرد   سلطانی
تو  ،  با   آزادگی   بگذر   ز  نام   و   کام  رسوایان
که  با  اندیشمردان   بوده   ای   همدرد   سلطانی
به   فرهنگ   کهن   اندیشه   ساز   مردمی   نازم
بباغ    زادگاهم    چون    تویی    پرورد    سلطانی
نفس    گیر    شکست    دردناک    زخم    مردادم
که  بر دوشم  گرانی  می  کند  این  بَرد   سلطانی
ز  داغ    و    درد     مردان     دلیر    زادگاه     من
بر   آرد    سینه    ی   تاریخ   آهِ   سرد   سلطانی
در  این میدان  که شمشیر  قلم را داده ای جولان
نمی  بینم  کسی  را  با   تو   هم   آورد    سلطانی
ندارد    جز    غزل     امید     آن     آزاده    بپذیرد
«وفا»  این  هدیه  را   خاک   رهت   آورد   سلطانی

.... کتاب حاضر حاصل تحقیقات چندین و چند سالة مولف جوان نستوه و مشتاق و کوشایی است که در عرصه تحقیق خستگی احساس نمی کند و چندان شور و شوق و ذوق برای رسیدن به هدف خویش دارد که سر از پای نمی شناسد و درست مصداق شعر سعدی است که می فرماید:

 و همین عشق و شیفتگی موجب شده که چنین کتاب عظیم تحقیقی فراهم آید، که خود دائرةالمعارفی است راجع به کرمانشاهان از تاریخ و جغرافیا گرفته تا شرح حال شعرا و ادبا و نویسندگان و موسیقدانان تا شرح زندگانی نقاشان و شکارچیان و روزنامه نگاران و مطبعه داران و بازیگران تئاتر و خوش نویسان، از صنایع دستی گرفته تا صنعت مدرن و از آداب و رسوم و سنن گرفته تا زبان و لهجه های کُردی و شعب آن، درد سر ندهم که هیچ نکته ای از نظر آقای سلطانی دور نمانده از آنچه لازمه بیان و تفصیل است کوتاه نیامده تا جایی که حتی صورت اسامی مکتب داران عصر قاجاریه و بنیانگذاران فرهنگ و معارف کرمانشاه و روسای فرهنگ و انجمن شهر و امثال آن را نیز به دست داده و این کاری است شگرف و سترگ و تحقیق عظیمی سخت گسترده که سلطانی صرفا به قصد ادای دین وجدانی به زادگاه خود و شیفتگی به همشهریان بزرگوار خود انجام داده وگرنه با معیار عقل و میزان منطق هرگز کسی در این وادی دشوار گام نمی نهد؟

با علاقلان بگوی که ارباب ذوق را

عشق است رهنمای نه اندیشه رهبر است ...

از اینکه از من خواسته شده است در مورد این اثر جالب، نظرم را بنویسم خوشحال و مفتخرم، من به مدت سی سال تاریخ و انسان شناسی جمعیت عشیره ای ایران به ویژه شاهسون های، اردبیل مشکین و مغان را مطالعه کرده ام در اثر این مطالعه به این نتیجه رسیده ام که کتاب های تاریخی داخلی مانند اثر آقای سلطانی از با ارزش ترین منابع هستند. چه این منابع [جلد اول] مربوط به گذشتة نسبتا نزدیک (100 تا 150 سال) بوده یا درباره اسناد مربوط به تاریخ سیاسی و سرزمین می باشند. تحقیق هایی مانند این اثر به این دلیل مهم هستند که اسنادی را کشف و معرفی می کنند که در غیاب آنها غیرقابل دسترس باقی می ماندند یا فقط جمع کوچکی از دانشگاهیان داخلی به آنها دسترسی پیدا می کردند.

 

زمانی که من برای اوّلین بار تحقیق خود را شروع کردم کتابی به این صورت مدون در مورد تاریخ و جغرافیای محلی بسیار کم بود و مطالعات کشور را به شکل همگون پوشش نمی داد. کتابهای با ارزش فراوان برای بیشتر بخش های ایران وجود دارد اما بیشتر آنها پراکنده و غیرقابل دسترسی هستند اما آقای سلطانی موفق شده است اسناد مربوط به یک منطقه عمده را جمع آوری کند و آن ها را به شکل تاریخ منظم و سیستماتیک [برای شناسایی منطقه] ارائه دهد.

 

جلد دوم تحقیق آقای سلطانی درباره جغرافیای تاریخی و تاریخ اجتماعی، اقتصادی و سیاسی عشایر کرمانشاهان است این اثر به خاطر داشتن مطالب شجره شناسی و مطالب زمینه ای در مورد طوایف متفاوتی که هر یک در زمانی بر منطقه حکمرانی داشته اند، غنی است و در عین حال حاوی چندین فرمان و سایر اسناد با ارزش تاریخی است که بدون شک مورد استفاده تاریخ شناسان و انسان شناسان علاقه مند به روابط بین طوایف و حکومت مرکزی قرار خواهد گرفت.

 

در اینجا باید گفته شود که مطالعات تحلیلی گذشته در مورد ساختار عشیره ای ایران به هر تقدیر و توجیه متاثر بود از منافع سیاسی حکومت ها و کشورهای متبوع، تحلیل گران و تاریخ نویسان، البته این موضوع هم در مورد تحلیل گران ایرانی و هم در مورد تحلیل گران خارجی صادق است، بعضی از بهترین منابع اطلاعاتی تاریخی مربوط به عشایر در قرن 19 و نیمه اول قرن حاضر گزارش های محرمانه ای هستند که در حال حاضر در پرونده های دفتر امور خارجه بریتانیا وجود دارند. این اطلاعات در حال حاضر برای مطالعة همة محققان علاقه مند قابل دسترس می باشد و در حقیقت در حال حاضر چندین تحقیق مهم تاریخی درباره عشایر ایران براساس این پرونده ها منتشر شده است، خوشحالم که علاوه بر اسناد داخلی مانند اسنادی که اثر آقای سلطانی در دسترس قرارداده است دولت ایران هم به طور مستمر اسنادی داخلی مانند اسنادی که مربوط به گذشته هستند منتشر می کند و خوشحالم از این که شک و تردیدهای مربوط به احتمال انگیزه سیاسی تاریخ نویسان و محققان خارجی در مورد عشایر نیز اکنون به گذشته پیوسته است [با این نظریه قدیمی شده است] راه برای همکاری بسیار ثمر بخش و بیشتر محققان همه ملل بمنظور مستند سازی تاریخ عشایری که نقشی بس مهم در تاریخ این قسمت از جهان دارد، هم اکنون گشوده و آماده است.

 

تحقیق های تاریخی و جغرافیایی محلی از جمله اثر آقای سلطانی به همراه نگه داری اسناد علمی، فرهنگی و محلی معاصر و مطالعات اقتصادی و تحقیقات مقایسه ای وسیعتر شامل ایران خارج از تهران می توانند نقشی اساسی در این مطالعات داشته باشند.

 

 

 

آنکه    داده    رونق   ها    ،    گلشن    معانی     را
با     حدیقه     کرد     آغاز   ،    کار    باغبانی    را
گلشنی    که    سلطانی  ،   با   حدیقه   کرد   آغاز
تا    ابد    نخواهد    دید   ،     آفت     خزانی     را
از    حدیقه    ی    اوّل    تا    حدیقه   ی    سادس
گرد   کرده    از    اشعار   ،    جُنگی   آسمانی   را
جنگی    آسمانی     از     شعر     شاعران     کُرد
تا    زداید    از    کُردان   ،    ننگ   بی   زبانی   را
شعر  این  همه  شاعر ،  جمع  کردن  آسان نیست
بارها    شنید    و   دید  ،   اخم   ولن   ترانی   را
شعر  و  شاعری  را  خود ،  از  بدیعه  گویان  است
کسب   کرده    از   حافظ  ،  طبع   او   روانی   را
در  سخنوری  هم  نیز ،  ناطقی  زبر دست  است
بُرده   از   سخنگویان  ،   گوی   خوش   بیانی   را
این  ادیب  با  تدبیر  ،   در   ره   سخن   شد   پیر
زآنکه   صرف   این   ره   کرد   گوهر   جوانی   را
چون  خدای  دانا  دید ،  باشد  او هم  از   خاصان
در   بَنان    او    بنهاد  ،   کلک   دُرّ   فشانی    را
تا    چو    خیل    غواصان    آورد    به      آسانی
از  یم   سخن   بیرون  ،   لوء   لوء    معانی    را
عالمانه    آثارش  ،   از   شماره    بیرون    است
در   غزل   نمی   گنجد   تا   دهم     نشانی   را
باقیات    سلطانی  ،   باقیات   جاویدی    است
گر چه  خود  بقایی  نیست  این  جهان   فانی  را
هر  که   را   خدا   خواهد  عمر  جاودان  بخشد
بخشد   این  چنین  بر  او  ،  عمر    جاودانی  را
شرح شأن «سلطانی» در توان «قصری» نیست
جاهلان    کنند    انکار     عجز   و    ناتوانی   را